Ngoài cổ phiếu, thị trường chứng khoán còn có các công cụ tài chính khác hỗ trợ nhà đầu tư sinh lợi nhuận, điển hình phải kể đến sản phẩm Chứng khoán phái sinh. Đây là công cụ tài chính giúp bảo vệ danh mục đầu tư nhưng sẽ không an toàn nếu nhà đầu tư không đủ kiến thức. Bài viết dưới đây sẽ mang lại những điều bạn cần biết về sản phẩm chứng khoán “hấp dẫn” nhất nhì thị trường này.

Tham khảo thêm

• Tổng quan về thị trường chứng khoán Quốc tế
• Tradeweb ghi nhận tăng trưởng mạnh

Khái niệm & đặc điểm

• Thị trường chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh được định nghĩa là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng trong đó giá trị của chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào một hay nhiều loại tài sản cơ sở.

Cụ thể, hợp đồng xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá nhất định được thỏa thuận trước. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh cũng được quy định là chứng khoán, các chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác (thực phẩm, nông sản, kim loại,…).

Hiểu một cách đơn giản hơn, các sản phẩm chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư đặt cược vào sự “tăng” hoặc “giảm” của tài sản cơ sở trong tương lai. Nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng như dự đoán của nhà đầu tư, nhà đầu tư sẽ có lời.

• Đặc điểm của chứng khoán phái sinh

• Đặc điểm nổi bật đầu tiên chính là mối quan hệ giữa tài sản cơ sở và chứng khoán phái sinh. Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở và có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.
• Đặc điểm thứ hai là chứng khoán phái sinh không xác nhận quyền sở hữu với tài sản cơ sở mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia vào hợp đồng. Thêm nữa, loại chứng khoản này còn là công cụ gắn liền cùng đòn bẩy tài chính. Do đó, chứng khoán phái sinh mang tính chất chủ yếu là đầu tư vào sự biến động giá trị của tài sản chứ không phải là sự đầu tư vào một loại tài sản thực tế.
• Giao dịch chứng khoán phái sinh vào lúc ban đầu yêu cầu về vốn đầu tư không cao, thấp hơn nhiều so với việc đầu tư trong thị trường tài sản cơ sở. Tuy nhiên, song song với tiềm năng về lợi nhuận và vốn đầu tư thì nguy cơ tiềm ẩn cũng không thấp vì những dự báo của nhà đầu tư có thể chênh lệch so với thực tế.
• Cách thức giao dịch của chứng khoán phái sinh

Để tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh việc đầu tiên cần làm là mở tài khoản. Đối với chứng khoán phái sinh quốc tế, khi nhà đầu tư muốn thực hiện các hoạt động mua – bán sẽ thông qua các công ty môi giới, công ty chứng khoán phái sinh quốc tế. Theo đó, nhà đầu tư sẽ chuyển tiền qua cổng Ngân lượng để đổi từ VND sang USD. Số tiền này sẽ được chuyển vào tài khoản trên sàn mà công ty môi giới liên kết để thực hiện giao dịch.

Quy trình giao dịch chứng khoán phái sinh cụ thể như sau:

• Các loại hợp đồng phái sinh

Bằng cơ chế hoạt động linh hoạt, chứng khoán phái sinh được triển khai đa dạng dưới 4 loại chính:

• Hợp đồng Kỳ hạn (Forwards): là thỏa thuận pháp lý giữa hai bên tham gia về việc mua và bán một loại tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước tại ngày thực hiện giao dịch.
• Hợp đồng Tương lai (Futures): là một dạng hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch tại thị trường tập trung (Sở Giao dịch chứng khoán)
• Hợp đồng Quyền chọn (Options): là thỏa thuận pháp lý trong đó một bên có quyền yêu cầu thực hiện và bên kia có nghĩa vụ phải mua hoặc bán một lượng tài sản cơ sở theo mức giá đã được xác định trước tại hợp đồng trong một khoảng thời gian hoặc tại một thời điểm nhất định trong tương lai.
• Hợp đồng Hoán đổi (Swaps): là một thỏa thuận pháp lý trong đó có hai bên cam kết hoán đổi dòng tiền của một công cụ tài chính của một bên với dòng tiền của công cụ tài chính của bên còn lại trong một khoảng thời gian nhất định.

So sánh chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở

Ø  Điểm giống nhau

Ø Điểm khác biệt

• Ưu & nhược điểm của chứng khoán phái sinh

• Ưu điểm chứng khoán phái sinh

Tính thanh khoản cao: Chứng khoán phái sinh có các ưu điểm hỗ trợ cho thanh khoản hơn so với thị trường cơ sở. Cụ thể:

• Chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư tận dụng các lợi thế về đòn bẩy.
• Giao dịch – bù trừ nhanh chóng.
• Không giới hạn việc nắm giữ cổ phiếu.
• Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng có thể liên tục dự đoán xu thế thị trường.

Số lượng phát hành/niêm yết: Khác với thị trường cơ sở, chứng khoán phái sinh sẽ không giới hạn về số lượng phát hành/niêm yết. Chứng khoán phái sinh cũng có giới hạn vị thế:

• Đối với nhà đầu tư chuyên nghiệp: 20.000 vị thế/tài khoản.
• Nhà đầu tư tổ chức: 10.000 vị thế.
• Nhà đầu tư cá nhân: 5.000 vị thế.

Bán khống chứng khoán: Các nhà đầu tư cũng có thể bán khống chứng khoán phái sinh. Trong khi đó, thị trường chứng khoán cơ sở sẽ có giới hạn. Do chứng khoán cơ sở phụ thuộc vào tổ chức phát hành và bị cấm hoặc hạn chế tại một số thị trường

Phòng ngừa rủi ro biến động giá: Hợp đồng tương lai được sử dụng để phòng ngừa rủi ro đối với vị thế của một tài sản cơ sở. Từ đó, nhà đầu tư có thể giảm được một số thiệt hại hoặc thua lỗ khi tài sản với vị thế cơ sở của mình trên đà biến động giá bất lợi.

Đầu cơ: Đầu cơ là một ưu điểm nổi trội của chứng khoán phái sinh. Thị trường có tính 2 chiều. Do đó, nhà đầu tư đều có thể kiếm được lợi nhuận cả khi thị trường đi lên hoặc đi xuống nếu như dự đoán đúng được xu hướng của nó.

Giao dịch linh hoạt: Cách thức giao dịch của chứng khoán phái sinh cũng tương tự như thị trường cơ sở. Tuy nhiên nó có sự linh hoạt cao hơn. Cụ thể, với tính linh hoạt, các nhà đầu tư có thể bán khống hoặc giao dịch T+0 chốt lãi/ lỗ ngay trong ngày

Lợi thế đòn bẩy tài chính: Lợi thế đòn bẩy tài chính là công cụ được sử dụng để giúp nhà đầu tư sở hữu được nhiều cổ phiếu hơn với mức giá thấp. Đặc biệt, giao dịch CKPS về lúc ban đầu yêu cầu vốn đầu tư không cao, thấp hơn rất nhiều so với việc đầu tư trong thị trường chứng khoán cơ sở. Ví dụ: Nếu bạn phải mua cổ phiếu A với giá 100 USD/ 1 cổ phiếu thì với đòn bẩy 1:50, bạn có thể sở hữu cổ phiếu A chỉ với 2 USD/ 1 cổ phiếu.

• Nhược điểm chứng khoán phái sinh

Rủi ro trong chiến lược đầu cơ: Trong trường hợp thay đổi về giá tài sản cơ sở trên thị trường chứng khoán không đúng với dự đoán làm căn cứ ban đầu. Lúc này thua lỗ sẽ xảy ra và với tác động của đòn bẩy, mức thua lỗ tính theo phần trăm số vốn đầu tư ban đầu sẽ lớn hơn rất nhiều.

Yêu cầu ký quỹ bổ sung: Cơ chế thanh toán của hợp đồng tương lai (sản phẩm đầu tiên của chứng khoán phái sinh) là thanh toán hàng ngày. Các khoản lỗ, lãi phát sinh từ hợp đồng tương lai được hiện thực hóa hàng ngày và được phản ánh cụ thể ngay trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư. Các nhà đầu tư phải thực hiện ký quỹ ngay khi số tiền trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư xuống bằng hoặc thấp hơn so với mức ký quỹ duy trì. Do đó, một trong những yêu cầu khi tham gia hợp đồng tương lai là nhà đầu tư phải có năng lực nhất định về tài chính. Nếu không thực hiện ký quỹ bổ sung kịp thời khi có yêu cầu thì vị thế của nhà đầu tư sẽ đóng lại, gây thua lỗ, thậm chí có thể dẫn đến phá sản.

Có nên đầu tư chứng khoán phái sinh quốc tế?

Nhiều người cho rằng, đầu tư chứng khoán, đặc biệt là chứng khoán phái sinh, chẳng khác gì đánh bạc, may thì thắng rủi thì thua. Nói chính xác thì đó là xác suất, tuy nhiên về bản chất thì hoàn toàn không phải vậy.

Để thành công trong đầu tư chứng khoán phái sinh, bạn không cần phải là một người quá thông minh nhưng chắc chắn phải là người có phương pháp đúng đắn và trang bị đủ các kỹ năng, kiến thức cơ bản. Khi đặt lệnh không chỉ nhìn mỗi chỉ số mà cần tìm hiểu về những biến động khác của thị trường quốc tế như tình hình kinh tế chính trị của quốc gia, dịch bệnh, thiên tai… để phán đoán chính xác xu hướng trong tương lai. Nguyên tắc bảo toàn lãi trong đầu tư chứng khoán phái sinh: Có lãi là hiện thực hóa ngay trong ngày, không duy trì vị thế qua đêm mà chốt lời, cắt lỗ ngay trong phiên giao dịch. Chia nhỏ các lệnh lớn cũng là phương pháp hiệu quả giúp giảm thiểu rủi ro đầu tư.

Điều tiên quyết để đầu tư thành công là tránh tâm lý đám đông. Cảm xúc sẽ quyết định sự thông minh của bạn. Do không kiểm soát được cảm xúc, ngay cả nhà bác học thiên tài Issac Newton cũng từng thua “sấp mặt” trên thị trường chứng khoán. Vì vậy, bạn thua lỗ không phải vì bạn không thông minh mà chỉ là bạn chưa kiên nhẫn, kỷ luật và học hỏi.

Lời kết

Thị trường chứng khoán phái sinh đang ngày càng nóng hơn bao giờ hết. Nhiều nhà đầu tư đã và đang lựa chọn nơi đây để đầu tư tiền bạc và công sức của mình. Hy vọng qua bài viết này, các nhà đầu tư đã hiểu được những kiến thức cơ bản về chứng khoán phái sinh, từ đó có thêm lựa chọn mới trong đầu tư chứng khoán và đạt được nhiều thắng lợi trên thị trường.

Yến Anh – Học chơi trading